Dialog Pokoleń 2024
„Dialog pokoleń” to projekt realizowany od 2014 r. w ramach programu „Ojczysty – dodaj do ulubionych, ogłoszonego przez Narodowe Centrum Kultury. Celem projektu jest ocalanie od zapomnienia resztek gwary, która zachowała się jeszcze w języku najstarszych mieszkańców polskich wsi. Uczestniczą w nim językoznawcy i kulturoznawcy z kilkunastu ośrodków naukowych w Polsce, studenci, nauczyciele oraz uczniowie ze szkół Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny, którzy prowadzą badania terenowe, dokumentując ślady przeszłości języka i kultury ludowej regionu.
Najważniejszym zadaniem jest nagrywanie i spisywanie wspomnień najstarszych mieszkańców wsi, którzy opowiadają, jak to bywało dawniej, jak pieczono chleb, jak urządzano wesela, a także jak wyglądała w ich dzieciństwie szkoła i w co najchętniej bawiły się dzieci przed prawie stu laty. Najcenniejsze okazują się zwykle opowieści własnych babć i dziadków. Czasami wnuki nawet nie wiedzą, ile ciekawych wspomnień kryje się w pamięci najbliższych im osób. Zadaniem uczniów biorących udział w projekcie jest jednak przede wszystkim odkrycie w tych opowieściach wyrazów już dziś nieużywanych, czasami niezrozumiałych dla młodych ludzi. Najczęściej są to słowa gwarowe, bezcenne w badaniach językoznawców dialektologów, którzy opisują różne odmiany terytorialne polszczyzny, ale nie wszędzie mogą dotrzeć w porę. Takie klejnoty polskiej mowy, na które natrafiają uczniowie biorący udział w projekcie, są później omawiane na warsztatach prowadzonych przez językoznawców z różnych ośrodków akademickich.
Korzyść takich spotkań jest więc obopólna – uczniowie dowiadują się o tym, skąd wzięły się niektóre wyrażenia, co znaczyły dawniej, i jak należy ich używać dziś, dlaczego mamy w języku „u” i „ó” i dlaczego mówi się o zażywaniu kogoś z mańki. Naukowcy natomiast uzyskują od uczniów informacje, że jeszcze w tej lub innej wsi źrenice jakaś staruszka nazywała laleczkami, a w innej używa się niezrozumiałego wyrażenia „na przyboś". Odkryte przez uczniów słowa, jeśli zostały przez językoznawców ocenione jako gwarowe, znalazły się (lub znajdą) na stronie internetowej projektu www.dialogpokolen.uw.edu.pl. Na stronie są też umieszczane ciekawe wywiady, przeprowadzone ze starszymi ludźmi, jak również relacje z warsztatów i konferencji organizowanych w ramach projektu. W ciągu ostatnich 10 lat „Dialog pokoleń” gościł w Suwałkach, Sejnach, Augustowie, Grajewie, Ostrowi Mazowieckiej, Dąbrowie Białostockiej i wielu innych miejscowościach Polski północno-wschodniej. W tym roku miejscem badań językowych prowadzonych przez uczestników projektu będzie Ziemia Łosicka. Do grona badaczy dołączyli uczniowie ze szkół w Niemojkach, Platerowie i Ruskowie. Wyniki swoich poszukiwań przedstawią w czasie warsztatów, odbywających się w dniach 22-29 lipca 2024 r. Słownictwo gwarowe używane przez mieszkańców Ziemi Łosickiej przedstawią także prof. Zygmunt Gałecki i mgr Paweł Ostaszewski w referatach wygłaszanych na konferencji naukowej, odbywającej się w Łosickim Domu Kultury w dniach 23-24 lipca. Program konferencji i imprez towarzyszącym warsztatom „Dialog pokoleń 2024” znajdziecie poniżej.
